Higiena jamy ustnej u pacjentów onkologicznych.
Z roku na rok u coraz większej liczby ludzi diagnozuje się chorobę nowotworową. Lokalizacją szczególnie dotkniętą tym problemem jest obszar głowy i szyi, w tym jama ustna. Światowa Organizacja zdrowia podaje około 600 tys. nowych przypadków raka głowy i szyi rocznie. W Polsce raki tego rejonu ciała stanowią 5-8% wszystkich chorób nowotworowych. Rozwija się także diagnostyka oraz terapia tej choroby. Wykrytą we wczesnym stadium można całkowicie wyleczyć. Najczęściej stosowaną metodą leczenia jest zabieg chirurgiczny, nieraz wspomagany radioterapią, bądź chemioterapią. Jednak postępowanie takie jest obciążające dla pacjenta i nierzadko prowadzi do powikłań. W czasie leczenia obowiązkowe jest przestrzeganie perfekcyjnej higieny jamy ustnej oraz zapobieganie objawom niepożądanym.
Przygotowanie do chemio- i radioterapii.
Każda osoba, u której planowane jest rozpoczęcie leczenia onkologicznego powinna zgłosić się do lekarza dentysty w celu oceny stanu zdrowia jamy ustnej. Dokładnie badane wtedy są wszystkie zęby, czy nie posiadają aktywnych ubytków próchnicowych oraz czy są żywe. Wykonywane jest również zdjęcie rentgenowskie wszystkich zębów. Stomatolog decyduje, które zęby można pozostawić, a które należy usunąć aby zapobiec groźnym powikłaniom leczenia onkologicznego. Dentysta ocenia także uzupełnienia protetyczne, gdyż te źle dopasowane mogą podrażniać i uciskać błonę śluzową i prowadzić do jej chorób. Na takiej wizycie należy poinformować lekarza o wszelkich dolegliwościach bólowych w obrębie jamy ustnej, jak także innych problemach (np. suchość jamy ustnej, obecność jakichkolwiek zmian na błonach śluzowych). Lekarz dentysta ponadto przeprowadzi instruktaż higieny jamy ustnej oraz usunie kamień nazębny.
Skutki uboczne leczenia onkologicznego.
Powikłania leczenia onkologicznego są bardzo często obserwowane w obrębie jamy ustnej. Dotyczą one wszystkich pacjentów po radioterapii okolicy głowy i szyi, około 75% po przeszczepieniu szpiku i prawie 40% osób po systemowej chemioterapii. Najczęstszym objawem niepożądanym jest zapalenie błony śluzowej jamy ustnej. Objawia się ono nasilonymi dolegliwościami bólowymi, obrzękiem i zaczerwienieniem. Często towarzyszy mu zakażenie grzybicze, bakteryjne lub wirusowe. Równie częstym powikłaniem jest suchość w jamie ustnej (kserostomia). Dolegliwości bólowe i zaburzenia smaku są następnymi problemami, które mogą dotknąć osoby w trakcie chemio- bądź radioterapii. Jednym z groźniejszych powikłań jest martwica kości żuchwy, najczęściej występująca po radioterapii i leczeniu bisfosfonianami (leki stosowane w przypadku przerzutów choroby nowotworowej do kości). Większości powikłaniom można zapobiec albo zmniejszyć ich nasilenie dzięki dokładnemu badaniu zdrowia jamy ustnej przed rozpoczęciem leczenia oraz przestrzeganiu higieny jamy ustnej przed i w czasie terapii.
Zalecenia higieniczne u pacjentów onkologicznych.
Zachowanie prawidłowej higieny jamy ustnej jest podstawowym działaniem zapobiegającym wystąpieniu powikłań w czasie leczenia onkologicznego. Należy dokładnie szczotkować zęby 3x dziennie (po posiłku) używając szczoteczek z miękkim włosiem nylonowym. W przypadku bardzo nasilonych objawów bólowych można stosować szczoteczki ultra miękkie (pozabiegowe). Do szczotkowania należy używać delikatnych past, najlepiej bez substancji mogących powodować alergię (np. SLS, środki pieniące). Raz w tygodniu należy użyć pasty zawierającej wyższe stężenie fluoru (5000 ppm, np. Duraphat) lub pastę remineralizującą GC ToothMousee. Zadbać także należy o czystość przestrzeni międzyzębowych stosując nici dentystyczne lub bardziej polecane irygatory. Skutecznie one usuwają resztki pokarmu spomiędzy zębów nie grożąc przy tym zranieniem dziąsła. Do płukania jamy ustnej należy stosować płyny bez alkoholu oraz zawierające w swoim składzie fluor. Można w tym celu stosować także roztwór soli fizjologicznej lub sody oczyszczonej (jedna łyżeczka na ½ szklanki przegotowanej wody. Z suchością jamy ustnej można sobie poradzić stosując specjalne płukanki lub zamienniki śliny (np. Caphosol). Płukać jamę ustną powinniśmy regularne, nawet 5-6 razy dziennie.
Zaleca się także ograniczenie stosowania ruchomych protez i aparatów ortodontycznych. Protezy należy czyścić wodą z mydłem lub użyć w tym celu specjalnych środków i myjek ultradźwiękowych. Nie należy nosić protezy w trakcie snu. W tym czasie przechowywać ją można w suchym pojemniku.
Niezbędne do przestrzegania są także zalecenia dietetyczne. Mianowicie należy unikać pokarmów i napojów zawierających cukry proste. Pozwoli to na zapobieganie rozwojowi próchnicy i uniknięcie interwencji stomatologicznych obarczonych w tym czasie ryzykiem powikłań. Ograniczyć należy także pokarmy pikantne, gorące i kwaśne oraz twarde, które mogłyby dodatkowo podrażnić błony śluzowe jamy ustnej. W czasie leczenia onkologicznego obowiązuje całkowity zakaz palenia papierosów i spożywania alkoholu. Należy zgłaszać się do lekarza dentysty na regularne wizyty kontrolne i stosować się do jego zaleceń.
Nowotwory są ciężką chorobą, której leczenie może przynieść wiele działań niepożądanych. Szczególnie dokuczliwe powikłania mogą wystąpić w trakcie terapii raków głowy i szyi. Jednak można je zmniejszyć dbając o higienę jamy ustnej i stosując się do zaleceń lekarzy.
